Logo und Banner  

Lexicon Istoric Retic (LIR)

Lemma
Chavazzin  

A
 B  C  D  E  F  G  H I  J  K  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  W  X  Y  Z

stampa
lemma precedents Schiess, TraugottSchlandersberg, Ulrich von lemma sequent

Schiller, Friedrich
* 10-11-1759 a Marbach am Neckar (Württemberg), † 9-5-1805 a Weimar, prot., da Württemberg. Figl da Johann Kaspar, chirurg, e dad Elisabeth Dorothea n. Kodweiss. ∞ 1790 Charlotte von Lengefeld. Poet da la Germania. Cun S. è colliada la famusa Affera grischuna. En l'emprima ediziun da sia ovra «Die Räuber» (1777/80) di Spiegelberg, il chapit. dals brigants, a Razmann: "[...] zu einem Spitzbuben wills Grütz - auch gehört dazu ein eignes Nationalgenie, ein gewisses [...] Spitzbubenklima und da rath ich dir, reis'du ins Graubündner Land, das ist das Athen der heutigen Gauner" (2. act, 3. scena).
Questa passascha ha provocà in scandal en il Grischun ed en il Württemberg. Ils Salis, preoccupads per l'onur dal Grischun e per lur affars da transit, han mobilisà immediat la pressa e lur entourage: il 1782 ha Johann Georg Amstein publitgà en il «Sammler» in'«Apologie für Bünden, gegen die Beschuldigung eines Comödienschreibers» da Christian Carl Wredow, ed era Heinrich Bansi è intervegnì. Ins ha speculà bler davart las funtaunas ed ils motivs da la passascha incriminada. S. ha sincerà visavi il duca Karl Eugen von Württemberg ch'el n'haja betg scrit questas lingias cun nauscha intenziun; el ha dentant stuì eliminar il text incriminà en la segunda ediziun, ed ils 22-9-1782 è S. fugì da Württemberg (sut smanatscha da vegnir impraschunà en ina fortezza), suenter ch'ins aveva scumandà ad el da scriver ovras betg medicinalas. Il Grischun ha undrà Amstein e Wredow cun il dretg da burgais. La reacziun exagerada na fa betg onur al Grischun, ed il 1860 scriva in tschert A. v. S. (Johann Andreas von Sprecher?) a moda concilianta en il «Bündner Monatsblatt»: "Was Schiller an Graubünden gesündigt, das hat er durch seinen Wilhelm Tell an der Eidgenossenschaft reichlich wieder gut gemacht". In'affera sumeglianta aveva provocà Sebastian Münster en il 16. tschientaner. I n'è betg enconuschent, schebain S. era sa servì da Münster u sch'el aveva fatg allusiun al Hannikel.


Archiv:
ASGR, Protocols da la Dieta fed.

Litteratura:
Sprecher/Jenny, Kulturgeschichte (cun bibliogr. commentada, 617-19); Schillers «Räuber» in Graubünden, en: BM, 1860, 92-95, 107-12.

Adolf Collenberg

lemma precedents Schiess, TraugottSchlandersberg, Ulrich von lemma sequent

pagina precedenta


© HLS: Tuts dretgs d’autur da questa publicaziun electronica èn tar
il Historisches Lexikon der Schweiz, Berna. Per tut ils texts publitgads a moda
electronica valan las medemas reglas sco per la publicaziun stampada.





Redacziun LIS, Gerberngasse 39, Chaum postal 322, 3000 Berna 13, tel. +41 31 313 13 30, e-mail: