Logo und Banner  

Lexicon Istoric Retic (LIR)

Lemma
Chavazzin  

A
 B  C  D  E  F  G  H I  J  K  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  W  X  Y  Z

stampa
lemma precedents Müller, IsoMundadira lemma sequent

Munaidas
Il commerzi da barat è vegnì remplazzà en Rezia tras il commerzi (almain parzial) cun valutas atgnamain pir suenter l'invasiun rom., e la munaida per propi è vegnida introducida en la Currezia pir en il temp carolingic (suenter il 800), cura ch'il retg ha laschà batter munaidas a Cuira. La participaziun da la Rezia al barat da martganzia surregiunal creschent durant il temp curretic vegn attestada tras chats da munaidas che derivan per gronda part da la Lumbardia e da la Germania dal Sid. Il 958 ha l'imp. Otto accordà a l'uv. Hartpert da Cuira il privilegi da batter munaidas, in dretg ch'ils uvestgs han exequì fin il 1767. Cun sa liberar da l'avugadia imperiala, liberaziun succedida cuntrari a la diocesa da Cuira, è era la citad da Cuira s'acquistada il 1526 quest dretg ch'era in element tipic dals centers politics. Tras ils Artitgels da Glion dal 1526 è la controlla dal sistem monetar passada a las Trais Lias ch'han però desistì dad atgnas munaidas. Uschia è il dretg da batter munaidas restà a la citad da Cuira ed a l'uvestgieu, essend che la LCD na batteva n'era betg atgnas munaidas (cun excepziun dals onns 1540-70). La producziun da daners vegniva adina affittada ad in maister battider privat che produciva, per incumbensa, ina tscherta quantitad da munaidas indigenas sco era occasiunalmain, ad agens custs e ristgs, munaidas estras. Il metal prezius vegniva mess a sia disposiziun, pli savens dentant prefinanzià tras in emprest. Tr. il 1612 ed il 1770 han era ils baruns da Lantsch Sut (Thomas von Schauenstein) fatg valair, ultra da la citad e da la diocesa da Cuira, lur privilegi da batter munaidas, a l'entsch. dal 17. tsch. perfin cun argient da l'atgna miniera. La claustra da Mustér ha (sco ch'i para) battì munaidas mo dal 1574 al 1729, il signuradi da Rehanau dal 1709 al 1748. Ils Trivulzios han producì en ils onns 1493-1531 munaidas e valutas tal. a Mesocco e Roveredo. Malgrà numerus decrets relaschads da la Dieta da las Lias n'èsi betg reussì a Cuira d'imponer sia munaida sco valuta uffiziala per tut las trais Lias; las munaidas indigenas èn restadas en la minoritad en confrunt cun las valutas estras. Sco regiun da transit è il Grischun restà sut l'influenza da las valutas dal nord e dal sid. Suenter il 1770 han ins chalà da batter munaidas en il Grischun, perquai ch'i na rendeva betg pli. La confusiun da munaidas era uschè gronda ch'ins quintava perfin en equivalents da valutas betg pli battidas en il Grischun e che avevan pia mo pli ina valur aritmetica. Las munaidas d'aur eran savens memia levas, ed ils commerziants professiunals pasavan ellas per far la segira cun l'atgna stadaira. Grazia al commerzi da barat intern ed a quel cun ils vischins dal sid (animals pitschens e products da latg cunter victualias) pudevan almain ils purs fixar lur atgnas entradas, senza ristgar da survegnir munaida faussa.
En ils onns 1806-42 ha il chantun Grischun, sco sulet possessur dal dretg da batter munaidas dapi il 1803, laschà batter questas a Berna e Genevra. Ina raritad è il ducat d'aur dal Calanda (1813); la davosa munaida producida en il Grischun è quella dal taler da la Festa fed. da tir dal 1842 a Cuira. Il 1848 è la regaglia da batter munaidas passada a la Confederaziun.


Litteratura:
Kdm GR 1, 269-80; Pieth, Bündnergeschichte, 553 s.; Sprecher/Jenny, Kulturgeschichte, 200-09, 590-97 (cun tab. da las valutas); HbBG 2; Y. Mühlemann, Der Münzfund Chur, Sennhofstrasse Nr. 12, en: JberADG DPG, 2006, 61-67; R.C. Ackermann, Die Münzprägung der Herrschaft Haldenstein - ein Zwischenbericht, en: Jber ADG DPG, 2009, 48-60.

Adolf Collenberg

lemma precedents Müller, IsoMundadira lemma sequent

pagina precedenta


© HLS: Tuts dretgs d’autur da questa publicaziun electronica èn tar
il Historisches Lexikon der Schweiz, Berna. Per tut ils texts publitgads a moda
electronica valan las medemas reglas sco per la publicaziun stampada.





Redacziun LIS, Gerberngasse 39, Chaum postal 322, 3000 Berna 13, tel. +41 31 313 13 30, e-mail: