Logo und Banner  

Lexicon Istoric Retic (LIR)

Lemma
Chavazzin  

A
 B  C  D  E  F  G  H I  J  K  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  W  X  Y  Z

stampa
lemma precedents Viafier retica (VR)Viano lemma sequent

Viamala
Chavorgia dal Rain Posteriur tr. la Tumleastga ed il Schons. 1219 Via mala, dialect Veias malas. Chats preistorics en ils conturns fan pensar ad in passadi u ad in sviament tempriv da la V. che furmava il pli grond impediment a la rampa nord dal Spleia e dal San Bernardin. Entant ch'il sviament a l'entrada en la chaldera da la V. a mesa autezza sur Acla Sut è plausibel, para quella d'esser vegnida traversada a partir dal temp rom. tardiv cun agid da galarias e da piogns. Ils sviaments a 2000 m, postuladas pli baud, èn oz fermamain contestads. Era il torrent Anugl ha vegniva prob. betg superà a Tusaun, mabain a l'autezza da Masagn u d'Urmagn. L'access al sid era da la vart da Reschen. Il contract da pasch dal 1219 tr. il Schons e Clavenna garantiva il passadi segir als martgadants tal. tras la V. En quel vegn era menz. la chaplutta da S. Ambrosi a la sortida sid da la chavorgia. Il 1420 ed il 1692 è attestada ina sortida a dretga dal Rain che maina sur la chaplutta da S. Albin e la fortezza da Reziòlta a Seglias. Il 1473 han Tusaun, Masagn, Cazas ed il cont Jörg de Werdenberg, cun agid dal Schons, dal Valragn, da Clavenna e dal Mesauc, «die richsstrass und den weg entzwüschend Tussis und Schams, So man nempt Fyamala zu howen, uffzuorichten und ze machen». La Brev da V. confermava era ils dretgs dals ports, las corporaziuns localas da purs berniers. Suenter il schlargiament dal Spleia e dal S. Bernardin èn quels daventads ils pass alpins principals. En ils onns 1738-39 manavan duas punts da la vart dretga da la V. L'emprima via charrabla sin tut la lunghezza, che manava da nov sur Tusaun tras la Rusna pearsa, è vegnida construida il 1818-23. La A13, realisada en etappas a partir dal 1958, ha in nov traject che sviescha la chavorgia da la V. cun in tunnel dapi il 1967. Ina stgala construida il 1903 permetta da descender en la chavorgia daventada populara tras ovras litteraras, films, la Via Spluga (Tusaun-Clavenna) e las punts Suransuns e Traversina (Jürg Conzett e.a.).


Litteratura:
C. Simonett, Die V., en: BM, 1954, 209-32, 425-28; S. Margadant, Land und Leute Graubündens im Spiegel der Reiseliteratur 1492-1800, 1978; C. Zortea, Graubünden im Spiegel der Reiseberichte, der landeskundlichen und topographischen Beschreibungen in der Zeit von 1800 bis 1850, 1987; Planta, Verkehrswege 4, 159-221; K. Wanner, Der Himmel schon südlich, die Luft aber frisch, 1993 (2006²); Bauen in Graubünden, 2006³.

Jürg Simonett

lemma precedents Viafier retica (VR)Viano lemma sequent

pagina precedenta


© HLS: Tuts dretgs d’autur da questa publicaziun electronica èn tar
il Historisches Lexikon der Schweiz, Berna. Per tut ils texts publitgads a moda
electronica valan las medemas reglas sco per la publicaziun stampada.





Redacziun LIS, Gerberngasse 39, Chaum postal 322, 3000 Berna 13, tel. +41 31 313 13 30, e-mail: