Logo und Banner  

Lexicon Istoric Retic (LIR)

Lemma
Chavazzin  

A
 B  C  D  E  F  G  H I  J  K  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  W  X  Y  Z

stampa
lemma precedents Robustelli, GiacomoRöder, Georg Wilhelm lemma sequent

Roda
Dretg da disposiziun e furma d'organisaziun da las corporaziuns da transport, installadas a las rutas sur ils pass grischuns per segirar il monopol da transport local. Il dretg da roda (tud. Rodrecht) era collià cun il dretg da burgais. El deva a tut ils associads lavur e gudogn (Furlait) e garantiva a medem temp l'existenza en l'agricultura. La roda era p.p. venala, il dumber per persuna en gen. limità ed il possess d'in agen chaval resp. bov e manadira obligatoric. La roda è attestada per l'emprima giada il 1391 a Visavraun. Il dretg da roda garantiva la participaziun al transit da martganzia entaifer il port local (quatter ports lung la Via Sura/Set e Güglia-Malögia e sis ports lung la Via Sut/Spleia e S. Bernardin). La roda ed il dretg da roda èn savens sinonims da port resp. dretg da port.
En la susta (deposit) prendeva il bernier associà en consegna la martganzia dal distributur da ses port (l'uschen. maister da roda). El transportava alura la chargia fin al port vischin e turnava sche pussaivel cun in'autra. Questas chargias correspundevan als div. basegns stagiunals dals purs berniers ch'avevan construì las vias da sauma ch'els avevan era da mantegnair. Commerziants e spediturs sa lamentavan da transports retardads (chaschunads da las quatter enfin sis transtgargiadas a las sustas) e da la mancanza da fidaivladad dals berniers. Els avevan empruvà, cun pauc success, da rumper il monopol dals ports e da promover las spediziuns directas/expressas che funcziunavan senza restricziuns. Pir suenter la construcziun da las vias charrablas a l'entsch. dal 19. tsch. èsi reussì al chantun Grischun d'introducir la libra concurrenza da transport e d'abolir qua tras ils ports e la roda.


Litteratura:
P. Caroni, Soma et alpis et vicanale, en: Festschrift für Ferdinand Elsener zum 65. Geburtstag, 1977, 97-110; J. Simonett, Verkehrserneuerung und Verkehrsverlagerung in Graubünden, 1986, 8-23, 51-64.

Jürg Simonett

lemma precedents Robustelli, GiacomoRöder, Georg Wilhelm lemma sequent

pagina precedenta


© HLS: Tuts dretgs d’autur da questa publicaziun electronica èn tar
il Historisches Lexikon der Schweiz, Berna. Per tut ils texts publitgads a moda
electronica valan las medemas reglas sco per la publicaziun stampada.





Redacziun LIS, Gerberngasse 39, Chaum postal 322, 3000 Berna 13, tel. +41 31 313 13 30, e-mail: