Logo und Banner  

Lexicon Istoric Retic (LIR)

Lemma
Chavazzin  

A
 B  C  D  E  F  G  H I  J  K  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  W  X  Y  Z

stampa
lemma precedents Scumbigls grischunsSectur da servetschs lemma sequent

Scuol
Vischnanca polit., cirq. Suot Tasna, chapitala dal distr. d'En construida lung la via da la vart sanestra da l'En, cun las fracz. da Pradella e S-charl (anteriur abitadi da miniers). Enconuschent lieu da bogns e da vacanzas, center economic da l'Engiadina Bassa. 1095 Schulles, tud. Schuls (uffiz. fin il 1943), 1943-70 uffiz. S./Schuls. 1835 989 abit.; 1850 912; 1900 1'117; 1950 1'384; 2000 2'122.

Preistorgia ed istorgia tempriva


En il territori com. èn vegnidas scuvertas duas culegnas impurtantas. Sin il Munt Baselgia existiva ina culegna dal temp da bronz e dal temp da fier. Las exchavaziuns dal 1965-68 èn sa concentradas o.t. sin il plateau sid da la collina ed han mess a la glisch numerus edifizis preistorics sco era parts d'edifizis che servivan per abitar u per exequir lavurs artisanalas. Ina colonisaziun cuntinuada è attestada per ina perioda da var 1'500 onns. Las pli veglias chamonas da lain dateschan dal temp da bronz mesaun e da l'emprim temp da bronz tardiv (ca. 15.-13. tsch. a.C., orizont I). Alura suondan pliras fasas da colonisaziun cun la tipica cheramica da la Cultura da Laugen-Melaun (ca. 1200-500 a.C., orizonts II-V), colliada fermamain cun il Tirol dal Sid vischin e cun il Trentin. Ultra da quai han ins era scuvert duas fasas da colonisaziun dal temp da fier cun cheramica da la Cultura da Fritzens-Sanzeno (ca. 5.-3. u 2. tsch. a.C., orizont VII) ch'ha grondas parallelas en il Tirol dal Nord ed il Tirol dal Sid e ch'è era gia vegnida attribuida ad in circul cultural retic. Ils abitants da la colonia da S.-Munt Baselgia eran purs che pratitgavan l'agricultura e l'allevament da muvel.
A Russonch, ina terrassa sin la spunda sanestra da la val, han exchavaziuns, exequidas en ils onns 1953, 1959-60 e 2008, mess a la glisch ina stresa da cultura cun restanzas da fieus, fuainas ed ossa fermamain fragmentada e carbonisada. I sa tracta qua d'in uschen. lieu d'unfrenda da fieu, ina furma specifica dal lieu cultic en il spazi retic. Ils chats dateschan per gronda part dal temp da fier avanzà fin tardiv (ca. 5.-2. u 1. tsch. a.C.) e dal temp roman.
Jürg Rageth

Temp medieval e temp modern


A la fin dal 11. ed en il 12. tsch. possedevan ils signurs de Tarasp bains a S. Il 1095/96 ha fundà la fam. de Tarasp a S. ina claustra deditgada a Maria ed ha dotà quella ritgamain. La collocaziun da la claustra n'è betg sclerida; sin il Munt Baselgia sa chattava prob. ina predecessura da la baselgia da S. Gieri. Suenter in incendi han ins inaugurà il 1131 il nov edifizi claustral. Il 1146 è la claustra vegnida transferida a S. Steffan sper Barbusch, il 1150 a Mariamunt. Il 1178 ha il papa Alexander III confermà a la claustra da Mariamunt tut ils possess a S., tr.a. era la baselgia da S. Gieri, suttamessa a l'uvestgieu da Cuira a l'entsch. dal 14. tschientaner. En il temp medieval tardiv possedevan era ils conts de Tirol, la claustra da Müstair ed ils signurs de Matsch vasts bains a S. En la Guerra svabaisa dal 1499 è la vischnanca vegnida devastada. Il 1516 ha Bernardo da Poschiavo laschà eriger ina nova baselgia. Enturn il 1533 ha S. adoptà la cretta refurmada. En in accumodament tr. S. e Tarasp davart ils cunfins, las punts, il dretg da pasculaziun ed auter èn sa separadas las duas vischnancas era ecclesiasticamain enturn il 1550. Il 1621-22 è S. vegnì devastà fermamain tras truppas austriacas. Il 1652 ha la vischnanca cumprà ora ils dretgs austriacs. Dal 1660 fin il 1791 ha existì a S. ina stamparia che derasava litteratura da tempra prevalentamain religiusa, tr.a. «La sacra Bibla» lad. (l'uschen. Bibla da S.) da Jacob Anton Vulpius, stampada il 1679 da Jachen Dorta. La vischnanca possedeva era in mulin da palpiri. Enturn il 1735 ha l'uschen. Affera Marnia commuventà S. e las vischnancas vischinas - ils Plantas (aristocrats) da Zernez eran sa deliberads en revoltas da tempra da guerras civilas d'ina fam. da commerziants ed ustiers arrivistica. Durant la Helvetica è S. daventà il lieu principal dal district d'En. Enturn il 1860 han ins inizà l'explotaziun a l'engronda da las funtaunas mineralas, iniziond il vair temp dal turissem da bogns. Quasi a medem temp èn vegnidas amplifitgadas las vias tras l'Engiadina e sur il Pass dal Flüela. En ils decennis suandants han ins erigì ina chasa da bogns e numerus hotels al stradun tr. las duas parts veglias da la vischnanca. L'emprim temp da fluriziun ha gì sia culminaziun cun l'avertura da la lingia da viafier Bever-S./Tarasp (1913). Il svilup dal sport d'enviern a partir dal 1950 ha inizià la segunda epoca dal turissem a S. Suenter l'avertura da las Pendicularas S.-Motta Naluns il 1956 (oz: Pendicularas Motta Naluns S.-Ftan-Sent SA), èn vegnids construids numerus runals ed intginas sutgeras. Il Bogn Engiadina S. cun l'emprim bogn rom.-irlandais da la Svizra ha fatg renascher il 1993 la tradiziun balneara. Cun 3'800 letgs per giasts e passa 400'000 pernottaziuns è S. il center incontestà da l'Engiadina Bassa, betg mo turistic, mabain era economic ed administrativ. Part da la populaziun da lingua rum.: 1941 71,1% (LM); 2000 49,4%/70,5% (ML/Lindic).
                                                                      
Paul Eugen Grimm
 


Litteratura:
JbAS, 48/1960/61, 138-41; M. Gaudenz, Nos cumün da S. in temps passats, 1982; L. Stauffer-Isenring, Die Siedlungsreste von S.-Munt Baselgia (Unterengadin GR), 1983; D. Giovanoli, Siedlungsinventar S., 1988; Cumün da S. - Gemeinde S., 2009.



lemma precedents Scumbigls grischunsSectur da servetschs lemma sequent

pagina precedenta


© HLS: Tuts dretgs d’autur da questa publicaziun electronica èn tar
il Historisches Lexikon der Schweiz, Berna. Per tut ils texts publitgads a moda
electronica valan las medemas reglas sco per la publicaziun stampada.





Redacziun LIS, Gerberngasse 39, Chaum postal 322, 3000 Berna 13, tel. +41 31 313 13 30, e-mail: