Logo und Banner  

Lexicon Istoric Retic (LIR)

Lemma
Chavazzin  

A
 B  C  D  E  F  G  H I  J  K  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  W  X  Y  Z

stampa
lemma precedents MaladersMalans, Sentenzia da  lemma sequent

Malans
Vischnanca polit., cirq. Maiavilla, distr. Landquart (fin il 2001 Landquart Sut). Lieu principal dal distr. cun maletg dal vitg protegì. M. sa chatta lung las rutas da transit istoricas da la Val dal Rain e constituiva il punct da partenza da las vias, in temp impurtantas, che manavan tras la Clus e sur il Crap Fadera en il Partenz. Ca. 840 in villa Mellanze, 956 Malanz. 1850 912 abit.; 1880 838; 1900 873; 1950 1'345; 2000 1'908. Abitadi dal temp da bronz al Ruchenberg. Il territori è vegnì colonisà ed urbarisà en il temp medieval tempriv ed è daventà in center da viticultura. Il 956 ha il retg Otto I regalà a l'uvestg da Cuira intginas vignas a M. En il temp autmedieval ha la vischnanca appartegnì al domini roial dal chastè da Wynegg ed a partir dal 1437 ha ella furmà cun Gianin la dretgira bassa da Neu-Aspermont. Tr. il 1400 ed il 1600 è il vitg vegnì germanisà dad Alemans provegnints dal nord. En il 14. e 15. tsch. èn sa furmadas corporaziuns politicas, tr. las qualas in cussegl tschernì libramain. A partir dal 1509 ha M. fatg part da la dretgira auta da Maiavilla. Guvernà da l'aristocrazia fin en il 19. tsch., ha M. pretendì il 1798 sco emprima vischnanca dal Grischun l'adesiun a la Republica helvetica. Il medem onn èn vegnidas stampadas en la vischnanca las gasettas prohelveticas «Der Rhätische Staatsbothe» e «Der Merkur Hohen-Rhätiens». Il 1803 è M. daventada ina vischnanca autonoma. La baselgia da S. Cassian, menz. per l'emprima giada enturn il 1150, ha appartegnì a partir dal 1209 a l'uvestg da Cuira; la pli veglia da las quatter baselgias precedentas datescha dal 6. tschientaner. Il 1525-26 ha M. aderì, sco ina da las emprimas vischnancas grischunas, a la Refurma. Il 1275 èn attestads chalgers, il 1387 la cultivaziun da virtit, il 1393 miradurs. M. era in impurtant lieu da transtgargiada a la ruta commerziala nord-sid e possedeva il dretg da tegnair in martgà emnil, doc. en il 17. tsch., nua ch'ils abitants dal Partenz faschevan lur cumpras. La construcziun dal sviament vers Landquart (1840) e da la viafier da la Val dal Rain (1859) han mess ina fin al martgà il 1864. Era la filantaria e tessaria da launa, averta il 1861, n'ha betg pudì subsister. Tr. il 1613 ed il 1835 è la vischnanca stada proprietaria da la Punt da Tardis. L'industria ed il commerzi eran pauc sviluppads a l'entsch. dal 21. tsch. (zona industriala al Karlihof), entant che la viticultura predominescha.


Litteratura:
Kdm GR 2, 38-56; Gem. GR, nr 86, 1984; R. Donatsch, M. in der Bündner Herrschaft, 1979 (2002³).

Adolf Collenberg

lemma precedents MaladersMalans, Sentenzia da  lemma sequent

pagina precedenta


© HLS: Tuts dretgs d’autur da questa publicaziun electronica èn tar
il Historisches Lexikon der Schweiz, Berna. Per tut ils texts publitgads a moda
electronica valan las medemas reglas sco per la publicaziun stampada.





Redacziun LIS, Gerberngasse 39, Chaum postal 322, 3000 Berna 13, tel. +41 31 313 13 30, e-mail: