e-LIR / Lexicon Assistenza e-LIR Contact Publicaziun Sponsurs	Lexicon Istoric Retic (LIR) Lemma Rumantsch Deutsch Italiano Chavazzin   A  B  C  D  E  F  G  H I  J  K  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  W  X  Y  Z  Luver Luzi [Luzius]  Luzein Vischnanca polit., cirq. Luzein, distr. Partenz/Tavau (fin il 2000 Landquart Sura). Abitadi sparpaglià sin la spunda dretga dal Partenz, cumpigliond dapi la fusiun dal 1892 las fracz. da Fagieu, L., Pany e Putz. 1185 Luzene. 1850 954 abit.; 1900 841; 1950 1'127; 2000 1'110. Chats da munaidas rom. a Stadion, lieu d'in chastè-fortezza. Ils possess dal chapitel catedral da Cuira, attestads en il 12. tsch., èn passads en il 13. tsch. als baruns de Vaz ch'han fatg donaziun da quels a la claustra da S. Giachen a Claustra. En il 13. tsch. ha inizià ina cultivaziun intensiva da la regiun da L., promovida dals premonstratens da Curvalda e Claustra. Dal 12. tsch. al 1649 è il chastè da Castels sper Putz stà la sedia da las fam. noblas en possess dals dretgs signurils. Il 1436 è L. s'unida sco part da la dretgira da Castels a la LDD. Il 1662 è la dretgira auta vegnida sutdividida en ils cumins da Castels-L. e Castels-Gianatsch. La baselgia da L., deditgada a s. Flurin, menz. il 1222 sco proprietad da la claustra da Curvalda e reconstruida il 1487, ha appartegnì fin a la refurmaziun (ca. 1535) a la plaiv da Gianatsch, da la quala Fagieu fascheva anc part a l'entsch. dal 21. tschientaner. Reconstrucziun da la baselgia 1487. Ils abitants da L. han vivì fin viaden la mesadad dal 20. tsch. da l'allevament da muvel e da la cultivaziun dad ers per l'autoprovediment. A l'entsch. dal 21. tsch. ha l'agricultura, organisada en moda corporativa, mantegnì ina ferma posiziun. La germanisaziun tras ils Gualsers ha gì lieu tr. il 15. e l'entsch. dal 16. tschientaner. La vischnanca posseda pliras chasas signurilas, construidas en il 17. e 18. tsch. da la fam. Sprecher von Bernegg. La via charrabla per S. Antönia è vegnida realisada en ils onns 1895-99 ed amplifitgada tr. il 1971 ed il 1987. Il svilup turistic ha stimulà era il progress da l'industria da construcziun e da laina. Il 2000 eran quasi la mesadad da la populaziun cun activitad da gudogn a L. pendularis. Litteratura: Gillardon, Zehngerichtenbund; Kdm GR 2, 100-08; M. Thöny, Prättigauer Geschichte, 1948 (1991²); Gem. GR, nr 82, 1984; T. Bardill, L. mit den Fraktionen Pany, L., Buchen und Putz, 2006; F. Hitz, Die Sprecherhäuser in Luzein, 2008. Otto Clavuot  Luver Luzi [Luzius]  © HLS: Tuts dretgs d’autur da questa publicaziun electronica èn tar il Historisches Lexikon der Schweiz, Berna. Per tut ils texts publitgads a moda electronica valan las medemas reglas sco per la publicaziun stampada. Redacziun LIS, Gerberngasse 39, Chaum postal 322, 3000 Berna 13, tel. +41 31 313 13 30, e-mail: