Logo und Banner  

Lexicon Istoric Retic (LIR)

Lemma
Chavazzin  

A
 B  C  D  E  F  G  H I  J  K  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  W  X  Y  Z

stampa
lemma precedents Gugelberg von Moos [-von Salis], HortensiaGuicciardi lemma sequent

Güglia, Pass dal
Passadi a 2284 m che collia Beiva en il Surses cun Silvaplauna en l'Engiadin'Ota. 1365 an den Berg Julien. Gia per il temp da bronz è attestà in viv commerzi tras il Surses e sur ils pass alpins. L'«Itinerarium Antonini» (3. tsch. s.C.) menziunescha ina ruta cun las staziuns da Tinnetione (Tinizong) e Murus (prob. Castelmur-Müraia/Buond) che correspunda prob. a la ruta sur il G. resp. a quella sur il Pass dal Set. Exchavaziuns sin il G. han mess a la glisch in sanctuari rom. che cumpigliava era las duas colonnas anc oz visiblas a la via dal G. Numerus chats da munaida e restanzas da vias rom. al nord da l'ospizi sco era sur Segl e Silvaplauna laschan presumar ch'il G. era in dals paucs pass alpins frequentads intensivamain gia en il temp rom. (cumbain mo cun chars a duas rodas per surmuntar las vias stippas e crappusas). Igl è pussaivel ch'ins preferiva la ruta dal G. per transportar la martganzia vers il nord e turnava cun ils chars vids sur il Pass dal Set pli stip e pli privlus (lavinas), ma pli direct (scursanida Surses-Bergiaglia). Tenor la legenda existiva ina chaplutta da S. Bastiaun sin il G. (betg cumprovada). L'«Urbari curretic dals bains imperials» (ca. 840) menziunescha in albiert a Murmarera, fainers a Beiva ed a Segl sco era la staziun da duana a Castelmur. I n'è betg cler, schebain il Set u il G. aveva dapli impurtanza. En il temp dal traffic da sauma n'eran las difficultads topograficas dal Set en mintga cas anc betg uschè relevantas. Cun la construcziun d'ina via charrabla sur il Set ha il G. pers definitivamain sia impurtanza suenter il 1387.
L'associaziun dals ports a la Via Sura (Set e G./Malögia) cumpigliava las quatter corporaziuns da transport a la ruta dal Set, ma betg quella da l'Engiadin'Ota a la ruta dal G. Cun l'amplificaziun da la Viamala a la Via Sut sur il Spleia ed il S. Bernardin (1473) è il G. daventà anc pli pauc impurtant per il traffic da transit. El ha però mantegnì sia impurtanza sco access a l'Engiadin'Ota ed al Pass dal Bernina. L'emprim è vegnida schlargiada per chars la Via Sut, pli tard era la Via Sura. Ins aveva preferì il G. al Set per motivs topografics e politic-statals, v.d. per betg dischavantagiar l'Engiadina. La via dal G. è vegnida construida il 1820-26, l'access davent da Cuira e la via tras la Bergiaglia però pir suenter las auas grondas dal 1834 ch'han destruì quasi totalmain la Via Sura. Il Chantun ha sustegnì per l'emprima giada in grond project da vias ed affidà la direcziun a Richard La Nicca ed Ulysses Gugelberg von Moos.
En il decurs dal 19. tsch. han ins amplifitgà parzialmain la via dal G. A partir dal 1850 è il pass daventà impurtant o.t. per il traffic da transport als novs lieus da cura da l'Engiadin'Ota, entant ch'il traffic da transit alpin preferiva il Spleia. L'avertura da la Viafier da l'Alvra (1903) ha quasi interrut il traffic sur il G. Ils plans per ina viafier sur il G. n'èn mai vegnids concretisads. Cura ch'il Grischun ha stuì avrir il 1923 sut pressiun da la Confed. ina ruta da transit per l'automobil, è el sa decidì per il G. Dal 1935-40 è la via dal G. vegnida sanada per il traffic creschent. Ella è vegnida catramada sco emprima via da pass da las Alps svizras. Oz è il G. la colliaziun principala tr. il nord dal Grischun e l'Engiadina. 


Litteratura:
Planta, Verkehrswege 2, 15-64; J. Rageth, Römische Verkehrswege und ländliche Siedlungen in Graubünden, en: JHGG, 1986, 46-55; J. Rageth, Alte und neue Beobachtungen zur römischen Julier-/Septimerroute, en: BM, 2007, 267-96.

Jürg Simonett

lemma precedents Gugelberg von Moos [-von Salis], HortensiaGuicciardi lemma sequent

pagina precedenta


© HLS: Tuts dretgs d’autur da questa publicaziun electronica èn tar
il Historisches Lexikon der Schweiz, Berna. Per tut ils texts publitgads a moda
electronica valan las medemas reglas sco per la publicaziun stampada.





Redacziun LIS, Gerberngasse 39, Chaum postal 322, 3000 Berna 13, tel. +41 31 313 13 30, e-mail: