Logo und Banner  

Lexicon Istoric Retic (LIR)

Lemma
Chavazzin  

A
 B  C  D  E  F  G  H I  J  K  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  W  X  Y  Z

stampa
lemma precedents Lichtenstein, vonLiesch, Walter lemma sequent

Liechtenstein, Principadi da
Il principadi da L. exista sco stadi autonom dapi il 1806 e cun Vaduz sco capitala. El cumpiglia ina part sura cun sis ed ina part sut cun tschintg vischnancas. Surfatscha: 160 km². Abit.: enturn il 1600 ca. 3'800 Einw.; 1784 4'317; 1812 5'797; 1852 8'162; 1901 7'531; 1950 13'757; 1980 25'215; 2000 32'863. La quota da la populaziun residenta estra importava 11'765 (34%) il 2004, da quels eran 3'625 Svizzers. Il L. vegn definì dapi il 1921 sco «monarchia ereditara constituziunala sin basa democratica e parlamentara». Il Congress (tud. Landtag) vegn elegì dapi il 1939 tenor il sistem proporziunal e quinta dapi il 1988 25 deputadas e deputads. Il 1984 è vegnì accordà il dretg da vuschar a las dunnas. La Regenza collegiala sa cumpona dapi il 1965 da tschintg commembers. Il prinzi è il schef da stadi e represchenta quel vers l'exteriur. Per obtegnair vigur legala ston las leschas vegnir sancziunadas dal prinzi, al qual cumpetan ils dretgs d'urgenza, da grazia e d'aboliziun. Ecclesiasticamain ha il L. appartegnì a l'uvestgieu da Cuira fin il 1997, alura è el daventà in archuvestgieu separà da Cuira.
Conquistà e romanisà ens. cun la Rezia, è il L. adina stà collià cun il Grischun tras il Pass da S. Gliezi, dapi il temp medieval tras la Via imperiala che manava dal Lai da Constanza en la Republica da las Trais Lias. Cun l'introducziun da la constituziun dal contadi francon il 806 è L. vegnì incorporà en la Rezia Sut, dal 917 fin il 1806 ha el fatg part da l'Imperi german. Da bains e dretgs episcopals en L. disponivan tr.a. las claustras da Faveras, S. Gliezi/Cuira e Schänis sco era il chapitel catedral da Cuira. La claustra da S. Gion a Curvalda ha possess fin il 1305, ultra da bains, era il dretg da collatura da Balzers ch'ella ha alura barattà cun quel da Favugn. A partir dal 843, cura che l'uvestgieu da Cuira è vegnì separà da l'archidiocesa da Milaun ed attribuì a l'archuvestgieu da Magonza, èn s'augmentadas la preschientscha e l'influenza da regents ed administraturs aristocratics da lingua tud. e d'immigrants nordalemannics. En il 13. tsch. èn ultra da quai sa domiciliads Gualsers al Triesenberg, a Malbun ed a Planken. La populaziun rum. residenta è uschia vegnida tschinclada da tut las varts, ed il rumantsch è stà condemnà a la mort. La midada da lingua è succedida tr. il 9. ed il 14. tschientaner; ils toponims tradeschan anc l'ierta rumantscha. Gia il 1309/14 èn ils Habsburgs vegnids en possess da Gutenberg a Balzers (fin il 1824). Causa l'aderenza dals prinzis da L. cun ils Habsburgs èn Vaduz e Schellenberg resp. il Principadi da L. restads sut l'influenza da l'Austria fin viaden il 20. tschientaner. Suenter il 1920 èn ils lioms politics ed economics cun la Svizra daventads adina pli stretgs e dominants. Il 1416 han ils baruns de Brandis cumprà da l'uv. Hartmann da Cuira, lur parent, tr.a. Vaduz ed il sid, il 1430-37 era il nord dal Schellenberg. L'unitad territoriala odierna è cun quai stada creada. En il 15. tsch. han ils Confederads e Grischuns determinà  l'istorgia regiunala. En la Guerra svabaisa (1499) han la regiun ed ils abitants dal L. subì gronds donns. La Confed. è s'expandida fin al Rain che furma dapi il 1500 il cunfin tr. L. e la Svizra. Il 1510 ha Johann von Brandis vendì Vaduz e Schellenberg a ses nev Rudolf von Sulz. Ils Sulzs han defendì L. cunter influenzas refurmatoricas nà dal Signuradi. Il 17. tsch. è stà caracterisà da malguverns, guerras (Guerra da trent'onns, Scumbigls grischuns), spogliaziuns, incendis, pestilenzas ed persecuziuns da strias. Il 1693 ha Jakob Hannibal von Hohenems, fermamain indebità, mess en vendita a las Trais Lias las vischnancas al sid da Vaduz. Interessads a l'acquist eran tr.a. era l'avat da S. Gagl e l'uvestg da Cuira che tschertgava in refugi (asylum) en consequenza dals conflicts cun ils protestants grischuns. La populaziun ha però impedì la fatschenta. Suenter l'acquist dal signuradi da Schellenberg (1699) e dal contadi da Vaduz (1712), han ils prinzis dal L. obtegnì il 1719 il titel da prinzis imperials.
                                           


Litteratura:
P. Kaiser, Geschichte des Fürstenthums L. 1847 (reedì en 2 ts il 1989 dad A. Brunhart); Kdm FL, 4-24; L. - Fürstliches Haus und staatliche Ordnung, edì da V. Press, D. Willoweit, 1988², 87-418; Liechtensteiner Namenbuch, 6 ts, 1999; HLS 7, 839-44.

Redacziun

lemma precedents Lichtenstein, vonLiesch, Walter lemma sequent

pagina precedenta


© HLS: Tuts dretgs d’autur da questa publicaziun electronica èn tar
il Historisches Lexikon der Schweiz, Berna. Per tut ils texts publitgads a moda
electronica valan las medemas reglas sco per la publicaziun stampada.





Redacziun LIS, Gerberngasse 39, Chaum postal 322, 3000 Berna 13, tel. +41 31 313 13 30, e-mail: