Logo und Banner  

Lexicon Istoric Retic (LIR)

Lemma
Chavazzin  

A
 B  C  D  E  F  G  H I  J  K  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  W  X  Y  Z

stampa
lemma precedents ChampfèrChanzlia chantunala lemma sequent

Chant choral rumantsch
En il temp medieval tempriv è naschì il chant gregorian, in chant liturgic rom.-cat. ad ina vusch e senza accumpagnament instrumental. Ils chors a pliras vuschs èn sa furmads generalmain pir a partir dal 14. tschientaner. Suenter la Refurmaziun è l'accumpagnament cantic dal servetsch divin daventà impurtant: il chant da baselgia dirigì per ina fin quatter vuschs (per il solit senza accumpagnament instrumental). Ina cuntinuitad directa tr. quel ed il moviment da chors profans rum. è però strusch da constatar. Il chant a capella a quatter vuschs è sa fatg valair pir en il 19. tsch., l'emprim en las chanzuns (patrioticas) per chor viril, alura cun grond retard era per chor maschadà. La fundaziun da chors profans ha pretendì ina tscherta professiunalitad da las chantaduras e dals chantadurs. Ella stat en connex cun las fundaziuns d'uniuns lib.-patrioticas dal 19. tsch. ch'han lur origin en las citads, ma ch'èn daventadas ina part impurtanta era da la cultura rurala. La nova cultura da chant aveva surtut la mira da scolar il pievel (udida per la musica, scolaziun da la vusch, tgira da la cuminanza e.a.), ed ella vegniva undrada sco servetsch a la patria; las festas da chant e da tir èn alura daventadas (o.t. sin plaun federal) eveniments patriotics. Ils arranschaments da las chanzuns popularas (structura musicala, lunghezza dal text e.a.) mussan che las veglias chanzuns da chor n'èn betg sa sviluppadas directamain da chanzuns popularas chantadas spontanamain, ma èn arrivadas en il repertori dals chors mo sur l'elavuraziun. Il 1842 è vegnida fundada l'Uniun svizra da chant viril, il 1852 l'Uniun chant. da chant dal Grischun. La concurrenza tr. chors existiva gia adina e vegniva pratitgada sin ils differents stgalims a las festas da chant. Tras l'arranschament per concurrenzas da chant è la chanzun populara daventada ina chanzun artistica. En il 19. tsch. devi quasi mo chors virils (e mo paucs chors rum.), malgrà che quasi mintga vitg, p.ex. en l'Engiadina, aveva en ils onns 1860 in chor maschadà. Da quel temp chantavan ils chors rum. a festas da chant o.t. u perfin exclusivamain chanzuns tud. (p.ex. il 1875 a Samedan); i mancavan anc ils poets rum. ch'han conferì al chant rum. possa litterara suenter il 1890/1900 (Alfons Tuor, Giacun Hasper Muoth, Sep Mudest Nay, Flurin Camathias, Gian Fontana, Gion Cadieli, Giatgen Mitgel Uffer, Linard Biert, Gudench Barblan, Andrea Bezzola, Gian Fadri Caderas, Gian Gianet Cloetta, Peider Lansel) e valur musicala (Otto Barblan, Hans Erni, Georgius Schmid von Grüneck, Robert Cantieni, Emil Töndury). Cun agid era da cumponists tud. e franz. (o.t. Ignaz Heim, Carl Attenhofer, Hans Lavater, Ernst Broechin, Antoine-Elisée Cherbuliez) è la chanzun tud. dal 19. tsch. sa transfurmada ed è daventada ina chanzun rumantscha. Suenter il 1900 èn sa furmads la plipart dals gronds chors virils ed ils numerus chors da dunnas sco era ils chors maschadads che recepivan immediat las chanzuns rum. - e quai solitamain en il stil da la romantica (tardiva). En ils onns 1970 ha inizià ina modernisaziun precauta cun ina midada dal tema e dal tun (Gion Antoni Derungs, Gion Giusep Derungs). Dapi ils onns 1990 è quella d'udir dapertut, e numerus chors (furmaziuns veglias e novas) tgiran in chant adina pli pretensius.
Ils pli vegls chors rum. anc existents èn il chor da la Scola claustrala Mustér (fundà en il 16. tsch.), il Cor masdò Zuoz (17. tsch.), il Chor viril Trin (ca. 1838), il Cor maschado Andeer, il Chor viril Alpina Flem ed il Chor mischedau Trin (1848), il Chor viril baselgia Suagnign (1849), il Chor viril Lantsch ed il Cor masdà Tschlin (ca. 1850), il Chor mischedau Pitasch (avant il 1852), il Chor viril Ligia Grischa (1852), il Chor viril  Domat ed il Cor masdà Scuol (1867), il Cor masdo Samedan (1868), il Chor viril Salouf (1872), il Chor viril Casti (1874) ed il Chor viril Lags (1875).


Litteratura:
A. Maissen, Nies cant e nos cumponists, en: Cal. Rom., 1959, 305-17; BMVR; C. Collenberg, Wie Menschen zum Chor und Chöre zum Lied kommen, en: 150 onns Uniun chantunala da chant dal Grischun 1852-2002, 2002, 37-65.

Adolf Collenberg

lemma precedents ChampfèrChanzlia chantunala lemma sequent

pagina precedenta


© HLS: Tuts dretgs d’autur da questa publicaziun electronica èn tar
il Historisches Lexikon der Schweiz, Berna. Per tut ils texts publitgads a moda
electronica valan las medemas reglas sco per la publicaziun stampada.





Redacziun LIS, Gerberngasse 39, Chaum postal 322, 3000 Berna 13, tel. +41 31 313 13 30, e-mail: