Logo und Banner  

Lexicon Istoric Retic (LIR)

Lemma
Chavazzin  

A
 B  C  D  E  F  G  H I  J  K  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  W  X  Y  Z

stampa
lemma precedents SpliatschSport d'enviern lemma sequent

Sport
Documents dal temp medieval dattan perditga da turniers da chavaliers e da festas da tir sco era da las grondas prestaziuns da Grischuns en ils sports "purtar crappa", "stuschar crappa", "siglir", "dar spada" e "far la lutga". En la Guerra da Chalavaina han ils cumbattants cumprovà lur abilitads da currer. Enconuschents eran ils berniers (gualser "Schifra") da la Val S. Pieder, da la Stussavgia e da l'Avras. En il temp medieval tardiv cumparan la "mazza", la "pazzina" e la "hürna" - gieus parentads cun il "mazzaculla". Ils seminaris e las scolas filantropicas a La Punt/Rehanau, Farschno, Haldenstein e Marschlins instruivan vers la fin dal 18. tsch. en il tir cun l'artg, en gieus champesters ed en gieus da balla, en il nudar e currer. Cun l'introducziun dal rom gimnastica a la Scola chant. grischuna enturn il 1820 è questa scolaziun dal corp sa sviluppada en il Grischun al sport en il senn modern dal term, v.d. ad in'occupaziun dal temp liber. Ils piuniers èn stads ils immigrants tud. Karl Völker e Georg Wilhelm Röder, aderents dal "bab da la gimnastica" Friedrich Ludwig Jahn. Il 1836 è vegnì fundà il Kantonsschüler-Turnverein (KTV). Il 1838, 1845, 1853 e 1854 han gì lieu festas fed. da gimnastica a Cuira. Il 1861 è vegnida fundada la Societad chant. da gimnastica, il 1902 la Societad da gimnastica da dunnas Cuira, il 1920 l'Uniun chant. da gimnastica da dunnas. Il 1995 èn s'unids ils gimnasts e las gimnastas grischunas. L'atletica leva ha fitgà pe sco disciplina spez. en il Grischun pir enturn il 1920.
Suenter il 1850 pratitgav'ins surtut sports d'enviern. Ils sports da balla èn sa sviluppads pir vers la fin dal 19. tsch.: il KTV il 1898, il Club da ballape Tavau il 1910 ed il Club da ballape Cuira il 1913. Ils emprims turniers da tennis è vegnids organisads il 1884 a Tavau (Internationaler Lawn-Tennis Club), enturn il 1890 a Claustra, a S. Murezzan ed a Cuira. Las emprimas turas cun velo èn documentadas en il Grischun enturn il 1880. Il 1893 è vegnì fundà il Club da velos Cuira, il 1920 l'Uniun chant. da velocipedists. Il 1933 ha traversà la Tour de Suisse per l'emprima giada il Grischun. En il decurs dal 20. tsch. èn sa multiplitgadas las organisaziuns ed occurrenzas da sport. Dapi il 1972 promova l'organisaziun Giuventetgna + Sport, successura da la prescolaziun militara introducida il 1905, vastamain il sport. Er en il Grischun è sa sviluppà il sport ils davos 25 onns en las duas direcziuns "sport da temp liber" e "sport da professiun". Il sport da tir è doc. gia per il temp medieval tardiv (festas da balestrers sin la Mantogna, viadis a festas da tir a l'exteriur, menz. en la poesia didactica «Rhetia» da Franciscus Niger dal 1547 ed en la cronica «Raeteis» da Schimun Lemm dal 1549). Il pli vegl urden da tir dal Grischun è vegnì statuì a Cuira il 1616. Dals 10 als 17 da fan. 1842 ha gì lieu a Cuira il 11. Tir fed. liber e d'onur. Ulteriuras festas fed. da tir en il Grischun: 23 da zercl. - 11 da fan. 1949 e 21 da zercl. - 14 da fan. 1985 (tuttas a Cuira). Il 1881 è vegnida fundada l'Uniun grischuna da tiradurs. In excellent tiradur è stà Josias Hartmann da Says (tschintg records mundials, set titels da campiun mundial). Il "far la lutga", precursura da la lutga moderna, era - sco il "stuschar crappa" - in sport preferì dals pasters. La festa da lutga grischuna la pli veglia è quella organisada sin il Sertig dapi il 1925. Il 1995 ha gì lieu a Cuira per l'emprima giada in'occurrenza pli gronda da questa disciplina, numnadamain la Festa fed. da lutgaders e signuns.


Litteratura:
J.B. Masüger, Leibesübungen in Graubünden einst und heute, 1946; K. Wanner, Spiel & Sport in Graubünden, 1991.

Kurt Wanner

lemma precedents SpliatschSport d'enviern lemma sequent

pagina precedenta


© HLS: Tuts dretgs d’autur da questa publicaziun electronica èn tar
il Historisches Lexikon der Schweiz, Berna. Per tut ils texts publitgads a moda
electronica valan las medemas reglas sco per la publicaziun stampada.





Redacziun LIS, Gerberngasse 39, Chaum postal 322, 3000 Berna 13, tel. +41 31 313 13 30, e-mail: