Logo und Banner  

Lexicon Istoric Retic (LIR)

Lemma
Chavazzin  

A
 B  C  D  E  F  G  H I  J  K  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  W  X  Y  Z

stampa
lemma precedents Scolas da purs e purasScolas professiunalas lemma sequent

Scolas medias
Il Grischun dispona - ultra da la Scola chant. e da la Scola auta da pedagogia dal Grischun a Cuira - da sis scolas medias privatas. Il 1804 čn vegnidas fundadas la Scola chantunala evang. a Cuira e la Scola chantunala cat. (cun seminari) integrada en la claustra da Mustér.

Il 1808 č la scola cat. vegnida translocada a Cuira e fusiunada tras l'uvestg cun il Seminari da spirituals da S. Gliezi. Il 1833 č ella puspč vegnida transferida a Mustér per turnar il 1842 a S. Gliezi/Cuira, nua ch'ella č vegnida suttamessa ad in cussegl da scola laic. Cunter la voluntad da l'uvestg, ma cun las vuschs dals Liberals cat. enturn Alois de Latour, ha il Cussegl grond reuně il 1850 ils dus gimnasis a la Scola chant. paritetica. Il 1852 ha la partiziun dal Seminari scolastic survegně in agen directur. L'uvestg ha mantegně il 1850 in gimnasi cat. en la claustra da Mustér ch'č vegně serrŕ il 1856. Ils students cat. han alura cumenzŕ a frequentar pli e pli ils gimnasis a Sviz, ad Engelberg ed a Nossadunnaun. Il 1880 ha avert la claustra da Mustér ina scola d'internat cun duas classas da latin ch'č sa sviluppada ad in gimnasi cun matura tip A, renconuschě il 1936 dal chantun Grischun ed il 1944 da la Confederaziun. Dapi il 1972 recepescha la scola claustrala era giuvnas ed offra ulteriurs tips da maturitad. Scolasts: 1980 22 paders/7 laics; 2000 11/20; 2010 8/30. Scolars e scolaras: 1940 171 scolars; 1980 199/37 scolaras; 2000 121/93; 2009 96/98.

Il 1836 č la Scola chantunala evang. vegnida reorganisada sco gimnasi umanistic cun examens da maturitad suenter sis onns. Suenter la fusiun dal 1850 čn las secziuns gimnasi, reala e seminari (scolastic) restadas vinavant fermamain colliadas ina cun l'autra. Il 1852 ha la partiziun dal Seminari scolastic survegně in agen directur, ed il 1864 (reorganisaziun gen.) ha la reala superiura survegně ina secziun mercantila. Il 1876 ha il Cussegl grond decidě la fundaziun e promoziun da scolas realas (las posteriuras scolas secundaras) ch'han remplazzŕ la "praeparanda" instituida o.t. per preparar ils scolars da lingua rum. e tal. a las pretensiuns gimnasialas (cun tudestg, da quel temp, sco unica lingua d'instrucziun). La reorganisaziun dals onns 1895-98 cun las partiziuns gimnasi (umanistic), tecnica, mercantila e seminari č restada grosso modo en vigur fin a la refurma da maturitad dal 1995. Ils scolasts rum. ha stuě cumbatter fitg per far dal rumantsch in rom ed ina lingua d'instrucziun al nivel gimnasial. I mancavan en il 19. tsch. ils scolasts, cudeschs da scola rum. ed ina schientscha positiva da la valur dal rumantsch era per la vita professiunala. Pir ils piuniers da la Renaschientscha retorum. čn reussids da dar la vieuta. 1940 450 scolars/78 scolaras (inclus seminarists); 1925 471 scolars/5 scolaras; 1950 613/66; 1980 671/312; 2000 585/802; 2009 535/756.

L'Institut a Porta a Ftan, fundŕ il 1793 dad Andreas Rosius a Porta sco institut per mats e mattas, ha existě fin il 1869. Il 1916 č quel puspč vegně avert sco Institut Otalpin per mattas ch'ha dapi il 1980 il status d'ina scola media regiunala cun maturitad e diploms renconuschids da la Confederaziun. Dapi il 1993 sa numna el Institut Otalpin Ftan/Hochalpines Institut Ftan. 1980 47 scolars/92 scolaras; 2000 97/95; 2010 87/84.

Il 1837 č vegnida fundada, o.t. sin iniziativa da Peter Flury, la Scola media evang. d'Aschera (Evangelische Mittelschule Schiers/EMS) cun internat, concepida en il spiert pietistic-diaconic per la scolaziun da la magistraglia. Il 1872 han ins amplifitgŕ il seminari cun ina scola da model (Musterschule) da sis classas. La direcziun era per ordinari en ils mauns d'in teolog, e la plipart dal collegi da scolasts e scolastas appartegneva a circuls d'uschen. cristians positivs (confessurs). L'emprima matura umanistica datescha dal 1903, l'introducziun dal tip C dal 1913. L'EMS maina actualmain in gimnasi (da quatter u sis onns) ed ina scola media spezialisada (FMS) cun la pussaivladad da sa laschar scolar suenter trais onns al scolast primar a la Scola auta da pedagogia dal Grischun, e dapi il 2008 in gimnasi da musica. 1920 216 scolars/39 scolaras; 1955 248/83; 2000 248/259; 2010 240/360.

Il 1943 č vegnida fundada la Scola media evang. Samedan (Evangelische Lehranstalt Samedan/ELAS) sco filiala da l'EMS. Quella scola ha manŕ fin il 1991 in Proseminari Ladin (trais classas) ed ina partiziun cun maturitad mercantila (tip E). Il 1991 č ella vegnida integrada en l'Academia Engiadina che cumpiglia ina scola media cun in gimnasi (cun maturitad bilingua per Rumantschs), ina scola media commerziala (cun maturitad professiunala), in onn da furmaziun e da tscherna professiunala ed in internat sco era ina scola superiura da turissem ed in institut da turissem e cuntrada.

Il 1878 ha il Tudestg Hermann Perthes, malsaun dal lom ed en cura a Tavau, avert lŕ il Fridericianum. I sa tractava oriundamain d'in gimnasi umanistic cun internat che permetteva a giuvens (dapi il 1900 er a giuvnas) da la Germania da cuntinuar la scolaziun durant lur dimora da cura a Tavau (a partir dal 1919 cun matura tip A, B e C, renconuschida da la Germania, il 1923/25 era dal chantun Grischun). A partir dals onns 1930 č quel gimnasi vegně influenzŕ adina pli ferm dals naziunalsocialists ed č alura vegně serrŕ il 1945. 1878-1910 (en media) 76 scolars e scolaras; 1911-40 195.

Il 1946 ha la Scola media alpina svizra Tavau (Schweizerische Alpine Mittelschule Davos), cun internat, avert sias portas a giuvens e giuvnas. Ils tips da matura A, B e C čn vegnids renconuschids il 1953 (definitivamain), il tip d'economia (E) il 1980. 1954 87 scolars/76 scolaras; 1970 179/99; 2000 190/169; 2010 143/122.

Il 1904 č vegně fundŕ a Zuoz l'Institut Engiadina (dapi il 1914 Lyceum Alpinum Zuoz), cun internat, concepě per scolars e scolaras da provegnientscha internaziunala. A Zuoz vegn purschě ina scolaziun cun matura tip A, B e C, l'Abitur tud. (Deutsches Abitur) e l'International Baccalaureate. 1920 86 scolars/5 scolaras; 1934 141/6; 1974 267/90; 2000 263/226; 2010 183/130 (128 da la Svizra, 75 da la Germania, il rest da 29 naziuns div.).

Scolas medias preparatoricas/progimnasis betg pli existentas en il Grischun: il Collegi S. Anna a Roveredo, l'Alpenlyceum resp. il Progimnasi Alpin a Flem, l'Institut Rhätia e l'Institut Alpin Montana a Claustra, l'Institut Monalia a S. Murezzan e l'Institut Menghini a Poschiavo.


Litteratura:
HbBG 3, 220-26.

Adolf Collenberg

lemma precedents Scolas da purs e purasScolas professiunalas lemma sequent

pagina precedenta


© HLS: Tuts dretgs d’autur da questa publicaziun electronica èn tar
il Historisches Lexikon der Schweiz, Berna. Per tut ils texts publitgads a moda
electronica valan las medemas reglas sco per la publicaziun stampada.





Redacziun LIS, Gerberngasse 39, Chaum postal 322, 3000 Berna 13, tel. +41 31 313 13 30, e-mail: