Logo und Banner  

Lexicon Istoric Retic (LIR)

Lemma
Chavazzin  

A
 B  C  D  E  F  G  H I  J  K  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  W  X  Y  Z

stampa
lemma precedents Sacco, deSagogn, von lemma sequent

Sagogn
Vischnanca polit., cirq. Glion, distr. Surselva (avant il 2001 Glogn), situada al nord sur il Rain Anteriur a l'ur d'ina pitschna planira en la Foppa, cun las parts Vitg Dadens e Vitg Dado. 765 Secanio (copia), tud. Sagens (fin il 1943). 1803 399 abit.; 1850 535; 1900 405; 1950 492; 1970 383; 2000 597. Rechats archeol. scuverts sin la motta dal chastè da Schiedberg cumprovan ina colonisaziun cuntinuanta dal temp da bronz fin en il temp autmedieval. En il 8. tsch. sa chattava al vest da Schiedberg il center dal domini dals Zaccons/Victorids. L'onn 765 ha testamentà l'uv. Tello a la claustra da Mustér ina chasa signurila cun accessoris, hofs purils, ers, prads, vignas ed alps. Ils bains sa chattavan en il Vitg Dadens (vicus) ed en ils hofs (Vitg Dado), a Bregl da Heida (bandunà en il temp autmedieval) ed a Schiedberg (castrum) sco era ordaifer il territori odiern da la vischnanca. En il temp autmedieval e medieval tardiv era Schiedberg la residenza dals signurs von S.; la tur ed il domini èn sparids enturn il 1390. Ulteriurs possessurs da terren a S. èn stads las claustras da Mustér, da Curvalda e da S. Gliezi/Cuira, l'uvestgieu da Cuira, ils Belmonts e Montalts sco era purs libers. Da ca. 1390 enfin 1538 è stà il chastè da Fraissen (Aspermont), situà en il Vitg Dado, la sedia dals administraturs episcopals sur ils subdits da la Chadé, domiciliads en Surselva. In avugà episcopal tegneva qua duas giadas l'onn dretgira. En il temp medieval tardiv è sa spustà il center da la Foppa da S. a Glion - consequenza da midadas da la structura economica e da la situaziun da traffic.
La baselgia da S. Maria, menz. gia l'onn 765, era il center d'ina pravenda gronda medievala che cumpigliava oriundamain, sper S., era Schluein, Lags, Castrisch, Sevgein, Riein e Pitasch. Tenor las exchavaziuns, terminadas il 1990, è l'emprima baselgia cun chor e banc per ils sacerdots, construida en il 5. tsch., ina da las ovras las pli impurtantas dal cristianissem tempriv en Svizra. La separaziun ecclesiastica da S. da las vischnancas cunfinantas ha durà dal temp autmedieval (Castrisch, Sevgein) fin il 1850 (Schluein). La cretta ref. han adoptà mo ina minoritad dals da S., pastorada dal plevon da Castrisch u da Glion. Il santeri vegniva duvrà da domaduas confessiuns, il servetsch divin ref. aveva lieu en ina chasa privata. Dispitas confessiunalas han provocà il 1701 bunamain ina guerra da religiun en il Grischun (Affar da S.). Cun la construcziun da la baselgia barocca evang. (1743) èn las duas confessiuns sa separadas definitivamain ina da l'autra.
Al territori da S. han appartegnì dapi il temp medieval tempriv las culegnas exteriuras da Tuora e Foppas, situadas sur la chavorgia dal Rain, sco era Murschetg (doc. 1497) e Lavanuz (doc. 765) sur Lags. Fin a la refurmaziun è stà Tuora in aclaun cun set chasas ed in'atgna chaplutta (deditgada a s. Pieder) ch'ils baruns de Belmont han cedì il 1333, ens. cun quella da S. Maximin en il Vitg Dadens, a la claustra da S. Gliezi/Cuira. Il 1880 è Tuora vegnì bandunà sco abitadi permanent. Cun la separaziun da Lags enturn il 1500 ha pers S. la plipart dals bains da muntogna (tr.a. era Murschetg e Lavanuz) ed alps. Il cudesch cun las leschas ed ordinaziuns com. è vegnì redigì il 1715 en rumantsch e tudestg. In usit cultural popular, tgirà en il 17. e 18. tsch., è stà il Litgun da S., in grond canedel che vegniva preparà en il liber da la cumpagnia da mats da la vischnanca. Las fam. dominantas a S. en il 16.-19. tsch. èn stadas ils Jochbergs, Montaltas, Castell(i)s, Casutts e Steinhausers. Il 1799 ha subì la vischnanca donns tras dispitas tr. partidas e passadis d'armadas estras (Suvorov). In center da l'emigraziun commerziala dal 19. tsch. è stada tr.a. la Frantscha. Anc il 1835 aveva S. cun 584 abitants dapli avdants che Glion (574). In cumplex da manaschis commerzials ed industrials en la Val da Mulin (mulin, resgia, fallun, ovra electrica, ustaria) è vegnì bandunà suenter il 1920. La chascharia dal vitg, utilisada dal 1870-1970, è daventada victima da la centralisaziun. Il 1903 ha S. obtegnì ina staziun da la Viafier retica. Las scolas èn restadas separadas confessiunalmain fin il 1914. Il 2005 lavuravan 32% da las persunas cun activitad da gudogn a S. en il sectur secundar, 49% en il sectur terziar; numerus pendularis dal lieu, o.t. en ils centers da la Val dal Rain Anteriur. Il svilup turistic a Lags e Flem ha effectuà ina ferma creschientscha da la parahotellaria a S. cun intervenziuns massivas en la cuntrada. L'onn 2000 devi anc sis bains purils. Pop. da lingua rum.: 1920 94% (LM); 2000 57,1%/77,7% (ML/Lindic).



Litteratura:
M. Bundi, Historia dalla vischnaunca da S., 1975; M. Steinhauser, Dorf S. - Marktort Ilanz, 1993; A. Gredig, S., Bregl da Haida, en: Jber ADG DPG, 2006, 37-52.

Martin Bundi

lemma precedents Sacco, deSagogn, von lemma sequent

pagina precedenta


© HLS: Tuts dretgs d’autur da questa publicaziun electronica èn tar
il Historisches Lexikon der Schweiz, Berna. Per tut ils texts publitgads a moda
electronica valan las medemas reglas sco per la publicaziun stampada.





Redacziun LIS, Gerberngasse 39, Chaum postal 322, 3000 Berna 13, tel. +41 31 313 13 30, e-mail: