Logo und Banner  

Lexicon Istoric Retic (LIR)

Lemma
Chavazzin  

A
 B  C  D  E  F  G  H I  J  K  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  W  X  Y  Z

stampa
lemma precedents San BernardinSan Carlo lemma sequent

San Bernardin, Pass dal
Pass a 2065 m che collia la Val dal Rain Posteriur ed il Mesauc, tal. San Bernardino. Per Mesocco al pe meridiunal dal pass č attestā per il 5. millenni a.C. ina culegna dal temp mesolitic u neolitic. Chat dal temp da bronz al passadi sur il Rain sper Valragn. 10. tsch. Mons Avium, 1277 Vogel, prob. da gallic Ouxello (rum. autezza), quai che lascha presumar in'utilisaziun preromana dal pass. La ŦTabula Peutingerianaŧ (3. tsch. s.C.) menziunescha in pass alpin che maina al Lai da Lucarn; i n'č betg cler, schebain i sa tracta dal S. u dal Lucmagn.
L'emprima via da sauma passava dal tuttafatg a l'ost dal pass. La baselgia da S. Peder, che sa chattava a (u en vischinanza da) Valragn, era la baselgia privata dals conts de Sax-Mesauc; il 1219 han quels regalā quella al convent da S. Vittore. Suenter il 1250 čn arrivads colonisaturs gualsers sur il S. en il Valragn. La chaplutta en il vitg da S., erigida tr. il 1450 ed il 1467 en onur da s. Bernardin da Siena, ha conferė il nov num al pass. Il contract d'infeudaziun dal 1467 ha impegnā ils proprietaris da duas curts, fundadas sper la chaplutta, da dar ricover a viandants, mantegnair la via fin sisum il pass e sunar il sain. Grond'impurtanza per il svilup dal S. ha gė l'avertura da la Viamala enturn il 1473. Per il transport da martganzia procuravan ils ports, corporaziuns localas da purs da sauma (berniers). A Spleia surpigliava la glieud dal Valragn dadens la martganzia dals da Schons e transpurtava quella fin a S. Lā spetgavan berniers dal Mesauc per transportar la rauba a Blinzuna. Sin via directa vegniva transportada mo la rauba expressa. La recepziun da Mesocco e Soazza en la Lia Grischa il 1480 č succedida tr.a. pervia da l'impurtanza dal S. En il temp medieval passava la via da sauma al vest da la senda pli veglia.
La via sur la punt da crap, construida a Valragn il 1692-96, manava tras il laviner da l'alp dal S. En la segunda mesadad dal 18. tsch. han ins realisā ina via da salaschada charrabla sur il S., quella ha dentant stuė ceder bainspert al traffic da sauma. Durant l'enviern pudeva vegnir transportā sin schlieusas pli blera rauba per animal. Il traffic da transit era impurtant per l'economia regiunala: il 1760 vivevan a Valragn e Novagnas 23 fam. che faschevan a medem mument ils purs e berniers. Il traffic sur il Spleia para dentant d'esser stā pli grond. L'emprima via da chars e charrotschas sur il S. č vegnida construida a medem temp sco quella dal Spleia (1818-23). Ils custs per il nov tschancun da via da Cuira a Blinzuna (120 km) han cuvert per gronda part il reginavel da la Sardegna-Piemunt, il stan da spediziun da Cuira ed il chantun Grischun. Il cuss. guv. dal Tessin, Giulio Pocobelli, č stā l'impressari general. El ha spustā la punt sur il Rain a Valragn e guntgė cun serpentinas ils laviners. Dal 1824-25 č vegnė erigė l'emprim ospizi sin il pass. La sbalunada dal Ponte Vittorio Emanuele sur il vitg da S. il 1864 ha provocā in spustament dal tschancun da via. Cun l'avertura da la via charrabla čn s'augmentads ils transports da martganzia. A medem temp č sa sviluppā il traffic turistic. Viturins, ustiers, mastergnants e purs han profitā dal transit. Ils ports čn vegnids abolids definitivamain il 1861, malgrā la resistenza dals purs da sauma. Il traffic sur il S. ha cuntanschė sia culminaziun enturn il 1855. Las viafiers dal Brenner (1867) e dal Mont Cenis (1872) han reducė la part dal S. al transit alpin. L'avertura da la Viafier dal Gottard ha quasi interrut il traffic sur ils pass grischuns. Ils plans per ina viafier tras resp. sur il S. n'čn mai vegnids realisads; la suletta viafier č restada quella a binaris stretgs da Blinzuna a Mesocco (averta il 1907, serrada il 1972). Dapi la Segunda Guerra mundiala č il S. serrā durant l'enviern. Avert durant l'entir onn č percunter il tunnel da la A13 (avert il 1967, 6,6 km lunghezza) che collia il vitg da S. cun la vischnanca da Valragn. Dapi alura ha il Mesauc puspč access durant l'entir onn al rest dal chantun Grischun. La part dal S. al traffic da transit internaz. č puspč sa diminuida suenter l'avertura dal tunnel da via tras il Gottard.


Litteratura:
G. Mützenberg, Du chemin muletier au tunnel routier: le Splügen et le San Bernardino de 1815 ā nos jours, en: Bollettino storico-bibliografico subalpino 1973, 193-312; J. Simonett, Verkehrserneuerung und Verkehrsverlagerung in Graubünden, 1986; P. Mantovani, La strada commerciale del San Bernardino, 1988; Planta, Verkehrswege 4, 11–33; IVS GR, 19.

Jürg Simonett

lemma precedents San BernardinSan Carlo lemma sequent

pagina precedenta


© HLS: Tuts dretgs d’autur da questa publicaziun electronica èn tar
il Historisches Lexikon der Schweiz, Berna. Per tut ils texts publitgads a moda
electronica valan las medemas reglas sco per la publicaziun stampada.





Redacziun LIS, Gerberngasse 39, Chaum postal 322, 3000 Berna 13, tel. +41 31 313 13 30, e-mail: