Logo und Banner  

Lexicon Istoric Retic (LIR)

Lemma
Chavazzin  

A
 B  C  D  E  F  G  H I  J  K  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  W  X  Y  Z

stampa
lemma precedents MercenarisMesiras e paisas lemma sequent

Mesauc, Val
Val meridiunala (tal. Mesolcina, tud. Misox), percurrida dal flum Moesa. La val è averta al sid vers il chantun Tessin e cunfinescha a l'ost cun l'Italia, al vest cun la Riviera e la Val Calanca ed al nord cun il Valragn. Il Val M. ha ina surfatscha da 374,3 km²; sia autezza va da 260 m (plaun da S. Vittore) a 3279 m (Piz Tambo). 1802 3104 abit.; 1850 4570; 1900 4579; 1950 5333; 1990 6109; 2000 6662. Il Val M. cumpiglia las vischnancas da Mesocco, Soazza e Lostallo en il cirquit dal M. e quellas da Cama, Verdabbio, Leggia, Grono, Roveredo e S. Vittore en il cirquit da Roveredo. Ins discurra qua tal. e la confessiun dominanta è quella cat.; in'avischinaziun a la refurmaziun è vegnida impedida a moda persistenta tras la visita pastorala da Carlo Borromeo il 1583.
A partir dal 12. tsch. suttasteva il Val M. al domini dals nobels de Sax-M. che residiavan sin il chastè da Mesocco. Il 1480 ha il cont Johann Peter de Sax-M. vendì il signuradi cun tut ils dretgs e possess a Gian Giacomo Trivulzio. Il domini da quel e da ses successur Gian Francesco Trivulzio ha durà fin il 1549, onn en il qual ils Mesolcinais han reacquistà lur dretgs e conquistà la libertad. Sut il domini dals Trivulzios ha in atelier battì munaidas d'aur e d'argient durant ina tschuncantina d'onns a Roveredo. Il 1480 èn las vischnancas da Soazza e Mesocco aderidas motu proprio a la LG, entant ch'il rest dal Val M. e la Val Calanca èn s'unids pir ils 4-8-1496; dapi alura è il destin dal Val M. adina stà collià cun quel da las Trais Lias e pli tard cun quel dal chantun Grischun.
Gia dal temp dals de Sax era il Val M. dividì giudizialmain en dus vicariats (Mesocco e Roveredo), entant ch'el furmava sin il champ administrativ las trais squadras da Mesocco, di Mezzo (Soazza, Lostallo, Cama, Verdabbio e Leggia) e da Roveredo (Grono, Roveredo e San Vittore). L'autoritad legislativa suprema era la Centena che radunava a Lostallo ils 25 d'avrigl tut ils vischins dal Val M. e da la Calanca. Il Cussegl general da la val exercitava la pussanza executiva. La dretgira da la val consistiva da 30 giurads.
Gia en il temp medieval traversava ina via da transit il Val M. e colliava il sid cun il nord da l'Europa. En la segunda mesadad dal 18. tsch. è ella vegnida schlargiada. Tr. il 1818 ed il 1822 han ins construì sut la direcziun da l'inschigner tessinais Giulio Pocobelli la nova via sur il Pass dal S. Bernardin tr. Blinzuna e Cuira. Oz traversa la via naz. A13 la val e collia cun in tunnel tr. S. Bernardin e Valragn il chantun Tessin cun il rest dal Grischun. Sur il Pass da S. Jorio cuntansch'ins il Lai da Com, e l'anteriura senda da sauma da la Valle della Forcola maina en la Val Clavenna. Dal 1907 fin il 1972 ha ina viafier electrifitgada garantì il traffic public tr. Blinzuna e Mesocco; oz vegn quel procurà tras in servetsch d'autos da posta.
Il Val M. dispona da vasts guauds da feglia e dascharina, explotads fermamain en il passà per furnir laina a la Lumbardia. L'agricultura, l'allevament da muvel e la pasculaziun, pratitgads antruras a moda intensiva, èn sa diminuids e sa concentreschan actualmain en intginas zonas (viticultura en la part inferiura dal Val M., allevament da muvel bovin e da chauras, cun alpegiaziun, en la part sura da la val, allevament da nursas). Gia a la fin dal 15. tsch. èn blers Mesolcinais emigrads - p.p. stagiunalmain - en tut l'Europa (spazzachamins, architects, stuccaturs, vaidrers, picturs). Enturn il 1950 han inizià las lavurs per explotar la forza idraulica; en funcziun èn las OE dad Ara sper Soazza e da Lostallo. En il Val M. èn era sa stabilidas insaquantas interpresas da l'elavuraziun da metal e da plastic, da l'industria textila sco era pliras firmas da construcziun. Da l'artisanat local ha survivì mo pauc. Percunter s'augmenta il traffic da pendularis en l'aglomeraziun da Blinzuna. Il Val M. dispona da duas scolas secundaras a Mesocco e Roveredo, d'intginas scolas realas e dal proseminari S. Anna a Roveredo. Là sa chatta era la chasa d'attempads e da tgira Ricovero Immacolata; ulteriurs asils da vegls existan a Mesocco e Grono. Il turissem è sa sviluppà o.t. a San Bernardin, ma era sin l'Alp Laura (vischn. da Roveredo).


Litteratura:
F.R. Tagliabue, Studio sulla organizzazione amministrativa della valle Mesolcina, 1960; P. Mantovani, La strada commerciale del San Bernardino, 1988; A. a Marca, Acque che portarono, 2001.

Cesare Santi

lemma precedents MercenarisMesiras e paisas lemma sequent

pagina precedenta


© HLS: Tuts dretgs d’autur da questa publicaziun electronica èn tar
il Historisches Lexikon der Schweiz, Berna. Per tut ils texts publitgads a moda
electronica valan las medemas reglas sco per la publicaziun stampada.





Redacziun LIS, Gerberngasse 39, Chaum postal 322, 3000 Berna 13, tel. +41 31 313 13 30, e-mail: