Logo und Banner  

Lexicon Istoric Retic (LIR)

Lemma
Chavazzin  

A
 B  C  D  E  F  G  H I  J  K  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  W  X  Y  Z

stampa
lemma precedents Gelyto, PeterGenealogia lemma sequent

Genatsch, Gieri [Jörg Jenatsch]
* 1596 a Lon u en l'Engiadin'Ota, † 24/25-1-1639 a Cuira, ref., a partir dal 1635 cat., da Samedan. Figl d'Israel, plevon e notar, e d'Ursina n. Balsamin. ∞ 1) ca. 1619 Katharina n. Buol, 2) 1627 Anna n. Buol. G. ha passentà sia giuventetgna a Silvaplauna. Stud.teol. a Turitg 1612-16 ed a Basilea 1616-17. Recepì en la Sinoda retica 1617. Plevon a Scharons 1617-18 ed a Berbenno en Vuclina 1618-20 che sa chattava al cunfin confessiunal. Il 1618 è G. stà in dals promoturs da la dretgira nauscha da Tusaun, instituida cunter la partida spagnola. Il 1620 ha el pudì mitschar mo per pauc cun sia fam. a la revolta prorutta en Vuclina cunter ils Grischuns ref. (Murdraretsch en Vuclina). El ha alura barattà la Bibla cun la spada, è aderì a la partida venez. dominada dals Salis ed è sa participà, per incumbensa da quels, als assassinats da Pompejus Planta e d'auters partisans da la Spagna. Il 1622 è el stà chapitani en servetsch dal cont von Mansfeld ed è alura avanzà en servetsch venez. al colonel. Il 1624 ed il 1635 è el sa participà en servetsch franz. a la reconquista da la Vuclina. Cun quai che la Frantscha na pareva dentant betg da vulair restituir las Terras subditas als Grischuns ed era en pli en retard cun ils pajaments dals solds, è G. sa participà a contractivas clandestinas cun ils Habsburgais, malgrà ch'el era in stretg confident dal duca de Rohan. Cuntrari a sia fam., è el convertì il 1635 al catolicissem. Il 1637 è el stà a la testa da la revolta ch'ha manà a l'expulsiun dals Franzos da la Vuclina e dal Grischun (Lia da la chadaina). Durant ina notg da tschaiver dal 1639 è G. vegnì assassinà sut circumstanzas anc oz betg scleridas dal tuttafatg en in'ustaria da Cuira ed è vegnì sepulì il medem di en la catedrala da Cuira. Damai ch'ils potentats da quel temp n'avevan nagin interess d'eruir ils culpabels maindir lur instigaturs, è il murdraretsch vegnì examinà mo a moda fitg superfiziala. Entant che l'istoriografia dal 17. fin 19. tsch. è s'occupada a moda critica da G. e n'ha betg attribuì ad el in'impurtanza particulara en confrunt cun ils auters protagonists dal temp, ha Conrad Ferdinand Meyer transfurmà el en ses roman «Jürg Jenatsch» en ina figura eroica, simbol dal cumbat dals Grischuns per la libertad e l'independenza ch'èn era ils elements centrals dal roman «La historia dil Gieri Genatsch» (1929) da Pader Maurus Carnot. Per Meyer eri dentant evident ch'il G. litterar sa distinguiva da la figura istorica. Il 1876 ha el scrit ad in ami en quest connex il suandant: "J'ai la certitude que ce n'était qu'un coquin, et j'en ai fait un personnage." A l'entsch. dal 20. tsch. è G. daventà successivamain il nov erox dal Grischun. Dapi ils onns 1960 s'occupa però l'istoriografia puspè a moda pli critica da G. Ella caracterisescha el sco figura barocca tipica per l'epoca per quai che reguarda ses pensar ed agir, sco arrivist animà da sias ambiziuns e passiuns e sco opportunist senza ils minims scrupels. Quai s'exprima era en il film «Jenatsch» (1987) da Daniel Schmid.


Ovras:
Briefe 1614-1639, edidas dad A. Pfister, 1983.

Litteratura:
E. Haffter, Georg Jenatsch, 1894; A. Pfister, Jörg Jenatsch, 1938 (19844); Deplazes, Funtaunas 3, 239-42; HbBG 2, 122 s.; Simmen, Wappen, 74-76; R.C. Head, Jenatsch's axe, 2008 (en transl. tud.).

Silvio Färber

lemma precedents Gelyto, PeterGenealogia lemma sequent

pagina precedenta


© HLS: Tuts dretgs d’autur da questa publicaziun electronica èn tar
il Historisches Lexikon der Schweiz, Berna. Per tut ils texts publitgads a moda
electronica valan las medemas reglas sco per la publicaziun stampada.





Redacziun LIS, Gerberngasse 39, Chaum postal 322, 3000 Berna 13, tel. +41 31 313 13 30, e-mail: