Logo und Banner  

Lexicon Istoric Retic (LIR)

Lemma
Chavazzin  

A
 B  C  D  E  F  G  H I  J  K  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  W  X  Y  Z

stampa
lemma precedents FurlaitFurna lemma sequent

Furlan
Lingua neolat. discurrida da ca. 500'000 persunas en il Friaul al nordost da l'Italia enturn la citad dad Udine al cunfin cun la Slovenia, utilisada parzialmain era sco lingua litterara. Ils Ascolians (gruppa da perscrutaders enturn Graziadio Isaia Ascoli e Theodor Gartner) han attribuì il furlan, ens. cun il ladin da las Dolomitas ed il rumantsch dal Grischun, a la gruppa da las linguas retorom., ina teoria contestada ed ideologisada dals Battistians (gruppa enturn Carlo Battisti e Carlo Salvioni) ) en l'uschen. Questione ladina, iniziada a l'entsch. dal 20. tsch. (Irredentissem). Oz prevala l'idea che quels idioms furmavan antruras ina fam. e ch'els sajan sa sviluppads en differentas direcziuns gia avant blers tschientaners.
Il furlan sa divida en quatter idioms: il furlan central (provinza dad Udine), il furlan dal nord (Carnia), il furlan dal sid-ost (Bassa Friulana e regiun da l'Isonzo) ed il furlan occidental (provinza da Pordenone). Era ils Slovens da la Gorizia (furlan: Gurize) ed ils members da la minoritad tud. dal Friaul fan diever dal furlan sco segunda u terza lingua sper il sloven resp. il tudestg ed il talian. Il furlan è renconuschì uffizialmain dal stadi tal. dapi il 1999 sco lingua regiunala administrativa e scolastica. Ils emprims doc. furlans dateschan dal 13. tsch. (statuts, notizias economicas), ils emprims doc. litterars dal 14. tschientaner. Ils scripturs furlans ils pli enconuschents èn Ermes di Colorêt (16. tsch.), Pietro Zorutti (19. tsch.) ed il poet e cineast Pier Paolo Pasolini (20. tsch.). La Societât Filologjiche Furlane (tal. Società Filologica Friulana), fundada il 1919 a Gorizia, è la pli gronda organisaziun per la promoziun da la lingua e cultura furlana. Sco autras minoritads linguisticas è era il furlan occupà cun problems da standardisaziun (lingua unifitgada, sistem da scrittiras). La «Passiun» dad Ursicin Gion Geli Derungs (2003) è vegnida translatada en furlan dad A. Beline, M.C. Bartolomei (2005).


Litteratura:
T. Krefeld, Geschichte der Reflexion über die romanischen Sprachen: Friaulisch, Ladinisch, Bündnerromanisch, en: Romanische Sprachgeschichte 1, 2003, 197-208 (cun litt.).

Adolf Collenberg

lemma precedents FurlaitFurna lemma sequent

pagina precedenta


© HLS: Tuts dretgs d’autur da questa publicaziun electronica èn tar
il Historisches Lexikon der Schweiz, Berna. Per tut ils texts publitgads a moda
electronica valan las medemas reglas sco per la publicaziun stampada.





Redacziun LIS, Gerberngasse 39, Chaum postal 322, 3000 Berna 13, tel. +41 31 313 13 30, e-mail: